Pages

27 Mayıs 2009 Çarşamba

Antik Cam Terminolojisi

ağız / rim
Bir kabın şekillenmiş ûst kısmı, kâsenin yan kenarlarının üst kısmı ve şişenin boyun kısmının üstündeki bölüm.

aletle şekillendirme/ tooling
Kabın maşa veya kerpeten kullanılarak şekillendirilmesi.

alevle şekillendirme /lamp-working
Alev veya meşale üzerinde camla çalışma ve şekillendirme. Cam tüp ve çubukları alevde
yumuşatarak (süs veya laboratuvar eşyası yapmak) şekillendirmek.

aşınma/ weathering
Havadaki su buharı veya topraktaki nem gibi dış etkenlerin neden olduğu, zaman aşımıyla camın yüzeyinde ve kimyasında görülen kötüye giden değişimler.

ateşle parlatma / fire-polishing
Cam kapların ağız kenarı ve dış yüzeylerindeki pürüzlerin giderilmesi için yapılan son ısıtma işlemi.

balmumu döküm tekniği / lost-wax casting
Balmumundan yapılmış veya balmumu sürülmüş^ek parça bir dış kalıba eritilmiş camın dökülmesiyle yapılan şekillendirme. Bu camlar daha sonra taş üreticileri tarafından kullanılan taşlama, kesme, delme ve cilalama yöntemleriyle bitirilmişlerdir.

biçimlendirilmiş ağız kenarı / moulded rim
Ağız kenarı dışa doğru açılır ve şekillendirilip perdahlanarak basit bir çerçeve şekli verilir.
biçimler / shapes
* konik: aşağı doğru genişleme
* huni: aşağı doğru incelme
* yumurta biçimli: en büyük çapı ağız kısmına yakındır.
* armut biçimli: en büyük çapı alt kısmına yakındır.

binçiçek / millefiori
Çok renkli cam çubuklardan kesilmiş küçük parçaların düzgün sıralar halinde veya düzensiz olarak kalıba dizilip, camın fazla sıvı hale gelmediği 600-700 °C'Ierde fırınlanarak şekillendirilmesine dayanan teknik.
boru şeklinde taban halkası / tubular base ring
Kabın dibine bir başka parça üflenmesiyte kabın içine itilerek oluşturulan boru şekilli taban halkası.

boyun /neck
Ağız kenarı ile gövde arasında daralan kontür.
* konkav boyun (concave neck)
* huni boyun (funnel neck)
* silindirik boyun (cylindrical neck)
* incelen boyun (tapering neck)

buzlanma / frosting
Camın üretim sırasında hızlı ısıtma-soğutmasından dolayı meydana gelen camın yüzeyindeki küçük çatlaklar ağıdır.

büzme / constriction
Bir şekillendirme aleti veya rayba İle kabın dış kenarlarına yapılan hafif çöküntüler.
büzmeli boy un / neck constriction Çok kısa iç bükey boyun.

cam çubuk /rod/cane
Çok renkli bir grup cam çubuğun biraraya getirilmesiyle oluşturulan destenin eritilerek şekillendirilmesi.

cam İpliği / trailing
Küçük bir cam kütlesinden çekilmiş yuvarlak kesitli, ince cam lif. Cam lif kalın ise "yay° denir. Serbest üfleme tekniği ile üretilmiş kaplarda uygulanan bir bezeme tekniğidir. Genellikle kapla zıt renkli ince cam lifleri ile uygulanır.

cam kırığı / cullet
Eritilerek tekrar cam yapımında kullanılan kırık cam parçaları.

cameo / cameo
Tabakalı camların traşlanması ile yapılan kabartma.

çapak/
Cam kabın dışında bulunan kalıp izindeki cam kalıntısı.

çark kesme/ wheel-engraving
Cam kabı, dönen çarka karşı tutarak bir aşındırıcı (su veya korindon) yardımıyla dış yüzeyini yivler ve şekiller ile bezeme. Genellikle dört aşamada tamamlanır. 1. işaretleme: Kesilecek yüzeyi terebantin ve kırmızı kurşun yardımıyla çizme.
2. kabaca pürüzleme: aşındırıcı olarak ıslak ince kumla kaplı döner demir çarkla kabaca "U° veya "V" şeklinde kesme.
3. düzleştirme: kabaca kesilmiş yüzeyi zımpara veya ince kumla kaplı, bakır veya kumtaşı çarkla pürüzsüz hale getirme.
4. parlatma: a)Keçeii çarkla veya macun tozu kaplı ağaç çarkla parlatma, b) Cila parlaklığı vermek için kabı hidroflorik asitle sülfürik asit karışımına batırma.
çark parlatma / wheel-polishing
Camın yüzeyini soğukken aşındırıcı bir madde ile beslenmiş dönen çarka karşı tutarak düzleştirme.


çarktraş/
Cam kabı, yağ ve ince zımpara tozuyla beslenen çarka karşı tutup aşındırarak yüzeyinde alçak ya da yüksek kabartılar oluşturma.
çatlatılmış cam/
üflenirken ve sıcakken soğuk suya batırılarak yüzeyi çatlatılan veya cam kırıkları içinde yuvarlanarak elde edilen cam tipi.

çimdikleme / pinching
Bir maşa veya kerpeten ile yapılan işlem sadece bezeme amacıyla değil, aynı zamanda kabın bazı kısımlarını yapmak için de kullanılır. Örneğin testilerin emzik veya yonca ağızlarını, bazı uzun tabakların uzun yanlarını ve içe doğru girintiler yapmak için kullanılır.

dikdörtgen gövde / rectangular body
Gövdenin yanları dik ve yatay kısımları kare, dikdörtgen veya poligonaldir.

düzleştirmek / marveling
Cam henüz yumuşakken, çoğunlukla kabın bir kenarına ilave edilmiş olan cam ipliği bezemenin düzteştirilmesi veya kabın üzerindeki düzensizliklerin giderilmesi ve bezenmesi amacıyla düz bir yüzeyde yuvarlanması.

f ıska= damla / gaether= gob
Fırından alınan bir top erimiş (»m
gerçek taban halkası / base with true ring
Bir silindirden kesilerek kabın dibine yapıştırılan cam halka
gerilme çatlamaları / strain cracking
Cam kap üretim sırasında yavaş yavaş soğutulmazsa, kabın dış duvarı iç duvarından daha çabuk büzülür. Eşit olmayan büzülmeler farklı gerilmeler sonucu camın üzerinde her bir tarafa yayılan çok miktardaki küçük çatlaklara neden olur

habbe /bubbles
Camda bulunan çeşitli büyüklükte hava kabarcığı.

harman» maden=cam hamuru /batch
Genellikle Silis, Soda, Kireç gibi hammaddelerin cam yapmak için bir potada veya tankta beraberce ısıtılmaları. Renk verici maddeler de harmana ilave edilebilir.

hava kabarcıkları / bubbles
Camın tamamen ergiyememesi nedeniyle camın içinde bulunan hava kabarcıkları. Bazen iğne ucu kadar ve az miktarda, bazen de tüm kabı kaplayacak şekilde büyük ve çok sayıda olabilir.

huni boyun / funnel neck
Kenarları düz ve aşağıya doğru daralan boyun.

işlenmemiş ağız / unworked rim
üfleme çubuğunda bulunan üflenmiş cam, çubuktan ayrıldığı zaman ağız kenarının etrafı keskin ve tamamlanmamış olarak bırakılır.

iç çatlak / strain-cracks
Kabın soğuması sırasında camın zorlanması veya sonradan ısıda meydana gelen ani değişmeler nedeniyle meydana geien ani değişmelere açık olan küçük, düzensiz çatlaklar.

iç kalıplama yöntemi / core forming
Bilinen en eski cam üretim yöntemidir. Metal bir çubuğun ucuna şekillendirilerek tutturulmuş kil bir çekirdeğin üzerine eritilmiş cam dökülerek küçük kaplar üretilmiştir. Cama istenilen şekil verildikten sonra, metal çubuk çıkarılmakta ve kap soğumaya bırakılmaktadır (derece derece soğumasına dikkat edilir). Kap soğuduktan sonra kilden yapılmış çekirdek kalıp kazınarak yok edilir.

İçe İtilmiş taban / pushed-in base
Esas kabın dibine bir başka parça üflenmesi ve kabın içine itilmesiyle meydana gelen taban halkası.

incelen boyun / tapering neck
Kenarları düz ve üste doğru daralan boyun.

irizasyon / iridescence
Cam yüzeyin yanardöner veya alacalı gökkuşağı gibi olması şeklinde ortaya çıkan aşınma tipi. Bazen tek başına, bazen de başka tip aşınmalarla birlikte olur. Tek başına olduğu zaman bulanık yamalar halinde görülür. Daha ilerlemiş bir safhada kabın yüzeyi pul pul dökülmeye taşlar. Nihayet yüzeyin devamlı pul pul dökülmesinden kap toz haline gelip, dağılır.

kalıba döküm /casting
Camın hazırlanmış olan bir iç veya dış kalıp üzerinde şekillendirilmesi.
ince toz veya küçük parçalar telindeki camın pişmiş topraktan yapılmış kalıp içinde 800-1000 0C1erde fınnlanarak şekillendirilmesi.

kalıba üfleme /mould-blowing
Camın tekrar kullanılabilecek bir kalıba üflenme tekniğidir. MS 1. yüzyılın ilk çeyreğinde geliştirilen bu teknik ile kilden, metal ve ahşaptan daha önce yapılmış kalıplar kullanılarak belli bir modelin kopyalarının üretilmesi mümkün olmuştur.

kalıntılar / impurities
Cam yapımında yabancı materyallerin kullanımından -bazen kumdan, maden eritme kabındaki kilden veya erimiş cam cürufundan- dolayı camın içinde oluşan kalıntılardır.

katlanmış ağız/ folded rim
Uç kısımları ateşte yuvarlatılıp bir rayba yardımıyla içe veya dışa doğru katlanan ağız.
* dışa ve İçe katlanan (folded out over and in)
* dışa aşağıya dönerek; içe yuvarlanarak katlanan (folded out, down, round in)
* dışa dönük, yuvarlak hafifçe kalın (flaring, rounded and slightly thickend)
* içi boş (hollow)
* içi dolu (solid)
* boru şeklinde ağız dışa ve içe katlanıp, tepesi düzleştirilmiş (tubular rim folded out over and in flattened at top)
* oval ağız, dışa, aşağıya ve yukarı katlanmış

kesme / engraving
Cam eserlerin bezenmesi amacıyla kap soğukken gerçekleştirilen kesme işlemidir. Romalılar cam üreticileri ve cam kesicileri arasında kesin ayırım yapmışlar ve ilkini vltrearius, ikincisini diatretaıius olarak isimlendirmişlerdir. Cam üreticiler genellikle sıcak camın biçimlendirilmesi sürecinde görev alırken; cam kesiciler, kıymetli taşları işleyen ustalarla eş değerde olan hünerlerini ortaya koymuşlardır.

kesme ağız / rim knocked off

konkav boyun / concave neck
Kenarları iç bükey boyun.

konkav taban / concave base
Taban sadedir ve alt kısmında Vurma' işi yapılmış dış bükey bir kısım vardır.
konveks veya yuvarlatılmış taban / convex or rounded base
Taban sade ve alt kısmı iç bükeydir.

köpük kalıntıları / scum
Hammadde eritilirken ergimemiş silisten dolayı camın yüzeyinde oluşan beyaz köpüğün tamamen alınmamasından ileri gelen opak beyaz damlalar.

korindon/
Birleşimi alüminyum oksit olan, cam parlaklığında, saydam ve türiû renklerde,
elmastan sonra en sert mineral.

kulp / handle
Kabın tutacak yeri.
* yaylı kulp (coil handle)
* yassı kulp (flat handle)
* kaburgalı kulp (ribbed handle)

küresel gövde / globular body
Hemen hemen küre şeklinde olan gövde.
maskeleme ■ renk giderme /decolorizing
Ergimiş camın doğal mavimsi yeşil rengini antimon veya manganez ekleyerek renksizleştirme
.
matlaşma / dulling
Camın, orjlnai berraklığını, görünüşünü ve saydamlığını kaybederek, yan saydam hale gelmesi.
mine gibi aşınma / enamel like weathering «
Süt gibi aşınmanın en ileri safhasıdır. Kabın bir kısmında veya bütün yüzeyinde kalın bir tabaka halinde görülür ve rengi beyaz ile kahverengimsi siyah arasında değişebilir. Bu aşınma tipinde yüzey kristaller halinde pul pul dökülüp geriye irizeli oyuklar bırakır.

mozaik cam / mosaicglass
Çok renkli cam çubuklarla yapılmış kaplar.

noble / pontil
Cam ustasının, kabın işlenmesi aşamasında camı tutmasına ve biçimlendirmesine yarayan uzun, metal çubuk, üfleme İşleminden sonra, tabanına tutturulan noble yardımıyla kabın ağız kenarı, kulpları ve bezemesi tamamlanır. Çoğunlukla tabanda tutturulduğu noktada bir iz bırakır. Kızı cam ustaları ise parlatma ve cilalama yöntemleriyle bu İzleri yok ederler.
Çok sayıda üretilmiş ucuz parçaların üretimi sırasında, noble yerine kıskaç veya kerpeten de kullanılmıştır.

omuz / shoulder
Gövdenin üst kısmında boyunla birleşen yatay veya meyilli kısım.

oval gövde / oval body
Gövdenin en geniş çapı ortada veya ortaya yakın bir yerdedir.

oyuk /pitting
Açığa çıkmış hava kabarcıklarının, camın yüzeyini aşındırmasıyla oluşan bir etkidir.

parison / blank
üfleme tekniğinde cama verilen ilk kaba biçim, üfleme çubuğunda bulunan üflenmiş cam topağı.

parmaklı taban / toed base
Kabın tabanından "çimdiktenerek" üç veya daha fazla sayıda "parmak" (çıkıntı)
oluşturulur. Kap bu parmakların üzerinde durur.

perdahlama izleri / polishing marks
Perdahlama garkın, camın üzerinde yaptığı yuvarlak veya rotatif İzlerdir.
perdahlanmış ağız / polished rim
Ağız kenarının etrafı çarkla düzeltilir ve perdahlanır, işlenmemiş ağız kenarı gibi keskin bırakılmaz.

üfleme çubuğu/ blowpipe
Potadan erimiş cam almada ve date sonra bunu üfleyip şişirerek biçimlendirmede kullanılan, bir ucunda ahşap ağızlık bulunan özel metal boru.

potas camı /
Hammadde kanşımında eritgen olarak potasyum karbonat bulunan cam.
saplı taban / stemmed base
Gövdenin altından cam çekilerek burkulur ve açılarak ayak kısmı meydana getirilir.

sarkma / sagging
önceden şekillendirilmiş parçaların yumuşatılarak bir kalıbın üstüne veya içine akıtılmasıyla oluşturulan şekillendirme.

sarma cam/
Cam eriyiğine batırılarak ikinci bir tabakayla kaplanmış cam.

slllndlrik boyun / cylindrical neck
Kenarları düz ve dik olan boyun.

slllndlrik gövtie / cylindrical body
Gövdenin yanları dik ve yatay kısmı yuvarlaktır.

siyah kalıntılar / black impurities
Cam hamurunun yeterince temiz olmaması durumunda cam kabın iç yapısında görülen siyah benek veya noktalardır.

soğan şekilli gövde / bulbous body
Gövdenin yanları oldukça iç bükeydir.

soda camı/
Hammadde karışımında eritgen olarak sodyum karbonat bulunan cam. Daha çok Akdeniz kıyılarındaki bölgelerde görülür. Bu terim Mısır, Roma, Venedik ve ispanyol camları için kullanılır.

süt gibi aşınma / milky weathering
Yüzeyde meydana gelen ve yavaş yavaş kabın cidar derinliklerine kadar ulaşan, genellikle opak beyaz leke ve çizikler. Daha ilerlemiş durumda siyah veya kahverengi, hatta benekli ve polikrom olabilir. Leke halindeki "süt gibi aşınma" kabın yüzeyine işledikten sonra küçük kristaller halinde pul pul dökülüp geriye oyuklar bırakır.

taş/stone
Camın hammadde karışımının eritlldiği toprak tasın içinde bulunan beyaz kil parçacıklarının hammadde ile karışmasından veya hammadde eritilirken üstünde oluşan beyaz köpüğün tamamen alınmamasından oluşan opak beyaz damlalar veya çizgiler.


taşlama/
Cam kapların ağız kenarı ve dış yüzeylerindeki pürüzlerin, düzensizliklerin giderilmesi için döner çarkla yapılan aşındırma işlemi.

taban / base
Kabın yan kenarlannın altında bulunan tûm alan.
* konveks veya yuvarlatılmış taban (convex or rounded base)
* konkav taban (concave base)
* yay taban (coil base)
* yastık taban (pad base)
* gerçek taban halkası (base with true ring)
* içe itilmiş taban (pushed-in base)
* toru şeklinde taban halkası (tubular base ring)
* parmaklı taban (toed base)
* saptı taban (stemmed base)
tavlama b soğutma /annealing
Tamamlanmış bir camı yavaş yavaş soğutarak sertleştirmek.
Cam içinde oluşan gerilimleri azaltmak için cam ürünlerinin gördükleri işlem. Bu
da iki aşamada olur:
a) Gevşeme: İç gerilimleri önceden saptanan en yüksek sınırın altına düşürmek için, bir cam kütlesinin belirli bir sıcaklığın üzerinde gerektiği kadar uzun süre tutulması.
b) Soğutma: Gerilimleri söz konusu en yüksek seviyenin altında tutmak için camın yavaş yavaş oda ısısına kadar soğutulması.
ters armudî gövde/ inverted-piriform body
Gövdenin şekli ters bir koni veya armut gibidir ve en geniş çap dipte bulunur.

üfleme / blowing
ilk olarak MÖ 1. yüzyıl ortalarına doğru yakın doğuda Suriye-Rllstin bölgesinde uygulanmıştır. Fakat bu teknikten tam olarak yararlanılması, olasılıkla MÖ 1. yüzyılın son çeyreğinde, ortası boş metal bir üfleme çubuğunun kullanılmaya başlamasıyla gerçekleşmiştir, üfleme çubuğu ile havayla şişirme yönteminin birleşmesi, cam endüstrisi için devrim niteliği taşımaktadır. Bu yöntemin uygulanmaya başlamasıyla daha kısa sûrede, değişik biçimlerde ve daha ucuza cam üretilmeye başlanmıştır.

üfleme çizgileri / blowing spirals
Kap üflenirken üfleme çubuğunun ucundaki ılık camın devamlı döndürülmesi gerekir. Bu döndürme hareketi hava kabarcıkları, kalıntılar veya renk bozukluklarının spiral çizgiler halinde görülmesine neden olur. Bunlara "üfleme çizgileri" denir.

Üfleme çubuğu /blowpipe
İçi boş metal cam üfleme çubuğu.

üfleme düz cam / crown glass
Küre biçiminde şişirilmiş camın nobleye geçirilip tekrar ısıtılmasından sonra ortasının açılarak devamlı döndürülmesiyle elde edilen ortası göbekli disk şeklinde cam.

vurma / kick
Cam kabın dibinde çoğunlukla noble kullanımı sırasında meydana gelen basıncın neden olduğu oyuklara verilen isimdir. Rayba dikine tutulmuşsa "sivri" (pointed) meyilli tutulmuşsa "yassı kenarlı" (flat edge)

yakalı ağız / collared rim
Ağız kenarının dışa ve boyna paralel olacak şekilde genişçe aşağı ve yukarı doğru katlanmasıyla oluşan ağız şekli.

yakma /
Asitle yapılan bezeme tekniği. Hidroflorfk asit kullanılarak camın yüzeyi aşındırılır, geride buzlu veya delikli bir yüzey kalır.

yan yüzey / side
Kabın ağız kenarı İle tabanı arasında kalan tüm alan. kap dipten yukanya doğru:
* içe doğru meyilli (inwardsloping)
* dikey (vertical)
* dışa doğru açılan (outsplayed)
* konkav
*düz
* konveks

yastık taban / pad base
Kabın dibine bir parça sıcak cam yapıştırılıp, dışa doğru açılmasıyla elde edilen taban şekli.
üfleme borusunda bulunan ikinci bir kabın dip kısmı ters olarak birinci kabın dibine ilave edilir. Bu ilave edilen kısmın dudak kısımları dışa doğru açılarak bir halka oluşturur ve kap bunun üstünde durur.

yay şeklinde kıvrımlı ağız /coilrim
Ağız kenarı bir veya birden fazla ram ipliği ile süslenir. Bu iplikler ağız kenarına veya yakınına üst üste veya spiral bir şekilde konur.

yay taban / coil base
Cam ipliği halka şeklinde tabana eklenmesiyle oluşan taban.

yumurta şekilli gövde / ovoid body
Gövdenin en geniş çapı tepede veya tepeye yakın bir yerde olan gövde.

yuvarlatılmış ağız / rounded rim
Ağız kenarının etrafı ısıtılıp yuvarlanır. Bu tip ağızları "içi dolu" katlanmış ağız kenarlarından ayırt etmek güçtür.