İslam Dinine Göre Nazar Anlayışı

Kur’an’ı inceledigimizde terim anlamı itibariyle nazarın yani göz degmesinin

Kur’an’da açıkça bulunmadıgını görüyoruz. Bununla beraber Kur’an’da nazara isaret eden

dört tane ayet-i kerimenin olugunu konuyla ilgili rivayetlerden ve degerli müfessirlerimizin

tefsirlerinden ögreniyoruz.

Nazar konusuna isaret eden ayetlere gelince; bunlar, Yusuf suresindeki 67. ve 68.

ayetler, Kalem suresindeki 51 ve 52. ayetler, Kehf suresi 39. ayet ve Felak Suresidir.

Nazar kavramı bu gün için pozitif bilimin metotları ve kurallarınca

açıklanamadıgından dolayı mahiyeti ve meydana gelisiyle alakalı kesin bir sey söylemek

mümkün degildir. Fakat konuyla alakalı gerek slam âlimlerinin gerekse parapsikolojiyle

ugrasan bilim adamlarının farklı yorum ve tespitleri mevcuttur. Bunlardan bazılarını

sunlardır:

bn Kayyım el-Cevzi (v. 751) nazarı ruhun karsı bedene olan etkisi ile açıklar ve

nazar hadisesinin ruhi bir olay oldugunu ifade ederek bu durumu söyle izah eder:

“Süphesiz ki Allah Teala beden ve ruhlarda çesitli güç ve tabiatlar yaratmıs, birçoguna da

özellikler ve etkili sekiller vermistir. Akıl sahibi bir kimsenin ruhun bedene olan tesirini

kabul etmemesi mümkün degildir. Nazar olayında meydana gelen etki her ne kadar göze

nispet edilse de gerçekte ruha aittir. Ruhların tabiatı, gücü, nitelikleri ve özellikleri

birbirinden farklıdır. Haset eden karsısındakini çekemeyen, kisinin ruhu haset edilen kisiye

açıkça zarar verir. Gerçekte nazarın esası budur. Çünkü haset eden nefiste habis bir olusum

meydana gelir ve haset edinilenle karsılasarak ona etki eder.”

Nevevî nazarın mahiyetiyle alakalı olarak Maziri’nin söyle söyledigini

aktarmaktadır: “Nazar esnasında nazarı degen kisiden bir zehir çıkar ve kendisine nazar

degen kisiye ulasır. Ayrıca nazarı dege kisi baktıgında gözünden bir sıcaklık, ates çıkar,

vücudunu hararet basar ve zarar verir. Tıpkı beyaz benekli yılanlardan çıkarak insanlara

ulasan zehirli güç gibi, bu çesit yılanlar insana bir göz attıgında tıpkı nazar gibi insana

zarar verir.”

Fahreddin Razi de bn Kayyım gibi nazarın ruhi bir hadise oldugunu söylemekle

beraber nazarın kıskançlık ve hasetten dolayı meydana gelebilecegi gibi asırı bir sevgiden

dolayı da meydana gelebilecegini söylemektedir. Razi, bu durumu da söyle izah eder: “Bir

kimse bir seyin güzel oldugunu güzelligi üzere kalmasını ister ve yine bazen de, haset eden

kimsenin düsmanının elindeki seye karsı haset duydugu zaman ki gibi onun o güzelligi

üzere kalmasını istemez. Binaenaleyh, birinci durum olursa bu kimsede, bu güzel görme

esnasında o güzelligin kaybolacagına dair siddetli bir korku meydana gelir. Siddetli

korkuda, ruhun, kalbin içinde sıkısıp kalmasını iktiza eder. ste o zaman ruh ve kalp çok

ısınır. O zaman, ruh-i bâsire de, kuvvetli ve sıcak bir hal meydana gelir. kinci durum söz

konusu oldugunda bu güzel görme esnasında siddetli bir haset ve bu nimetin düsmanın

elinde olması sebebiyle de büyük bir hüzün, keder meydana gelir. Hüzün ve kederde yine

ruhun kalp içinde sıkısıp kalmasına sebep olur. Bu durumda da siddetli bir ısınma meydana

gelir.37” ste bu ruhun ısınması, gözler aracılıgı ile karsı tarafa ulasarak onu etkilemektedir.

bn Haldun (v. 808/1406) Mukaddime adlı eserinde nazarı nefsi ve ruhi bir tesir

olarak ifade edip, göz degmesinin gayr-i ihtiyari olarak vuku buldugunu söyler ve bu

durumu söyle izah eder: “Göz degmesi de nefsi ve ruhi olan tesirler gibidir. Göz degmesi,

bir kimsenin gözüyle herhangi bir insanı veyahut bir durumu gördügünde son derece

begenip, son derece güzel bularak o nesneye bakmasının bir sonucu olarak, o nesne ve o

varlıklara bu sekilde bakan kimsenin nefsinin, yani ruhunun tesir etmesinden ibarettir.

stidat sahibi olan kimsenin gözüyle, bu suretle son derece güzel bularak bakmasından

kıskançlık dogar. Bu kıskançlık o güzelligi o varlıklardan çekip almak istemek oldugundan

bu, o varlıgın hal ve durunun bozulmasına tesir eder. Böylece göz degmesi tabi ve

yaradılıstan gelme bir özelliktir. Göz degmesi özelliginin tesiriyle yukarıda andıgımız

tesirler arasında ayrılık sudur: Göz degmesi tabiat ve yaradılıstan gelme bir özellik oldugu

için degismez, bakan kimsenin o varlıga tesiri istek ve dilegine de baglı degildir. Bu özellik

gayret ve emek sarf etmekle de elde edilmez, yukarıda anladıgımız tesirler arasında her ne

kadar tabii olanları ve yaradılıstan gelenleri var ise de tesir ede bilmesi için istidat

sahibinin tesiri istemesi ve düsünmesi gerekir. Bu tesirlerin yaradılıstan gelen tarafı

tesirin istidat sahibinden çıkması kuvvetidir, bu çıkısın kendisi ise yaradılıstan gelme bir

hal degildir. Bundan dolayı bilginler sihir ve keramet ile adam öldüren kimse öldürülür ise

de, gözünün degmesi ile bir kimsenin ölümüne sebep olan kisi öldürülmez, derler. Bunun

sebebi göz degmesi halinin göz sahibinin ihtiyar ve arzusuna baglı olmadan bu özelligin

yaradılıstan gelme bir hal olup, degmenin zorla ondan sadır olmasıdır.”

Konyalı Mehmet Vehbi Efendi (v. 1949), nazarın mahiyetini ve nasıl

gerçeklestigini söyle izah ediyor: “Nazar, bir cismin diger bir cisme tesir etmesidir ki, bu

da bir gerçektir. Mesela, yılan ve akrep gibi zararlı yaratıkların ısırmaları esnasında o

zehrin etkisiz bir hale getirilmesinde doktorların onu tedavi için verdikleri ilaçların her

birinin ayrı ayrı tesiri, hep bir cismin diger cisme tesiri kabilindendir. Su halde bir sahsın

gözünden çıkan ufacık bir cevherin diger bir sahsa isabetle mavzer kursunu gibi onu helak

ve ifsat etmesinde aklın kabul edemeyecegi bir engel yoktur.”

Yazır, ise farklı bir degerlendirme yaparak bakısların niyet ve düsünceye baglı

olarak iyi ve yakutta kötü bir sekilde karsı taraf üzerinde hükmünün oldugunu, bununda

manevi bir etki olabilecegi gibi maddi bir müdahalenin de söz konusu olabilecegini söyler

ve bunu söyle açıklar: “Öfkenin bedende bir hükmü ve tesiri oldugu gibi, gözlerin de

karsılarındakine bakıslarına göre, iyi veya kötü bir hükmü vardır. Kimi elektrik gibi

dokunur, çarpar, mıknatıslar, manyetize eder; kimi tutkun olur, kimide aldıgı etkiyle

kıskançlıgından bir öfkeye düser, türlü türlü suikastlara, tuzaklara kalkısır ki maddi ve

manevi bunun hangisi olursa olsun hedefine ulastıgında göz isabet etmesi göz degmesi

veya nazar denilen sey olur.”40 Yazır, bu yorumuyla manevi bir mesele olan nazar

konusunu pozitivist bir sekilde izah etmektedir.

Nazarın mahiyeti ve meydana gelisini anlayabilmek için, nazarın varlıgını kabul

eden slam âlimlerinden bazılarının görüslerini naklettikten sonra, son dönemlerde konuyu

biyoenerji açısından inceleyen bazı bilim adamlarının görüslerini de elealıcaz. Bunların

basında uzun yıllar Azerbaycan’da kalan ve biyoenerji ile alakalı arastırmalar yapan Prof.

Dr. Ahmet Maranki ve Elmas Maranki çiftidir. “Kozmik Bilim ve Bilinçte Yasam Enerjisi”

adlı eserlerinde konuyu söyle izah etmektedirler: Her insanın bedeninden yayılan manyetik

enerji alanı vardır. Bu, bazılarında negatiftir. Bazılarında da pozitiftir. Negatif enerji yüklü

birisi insanların aurasını düsünce ve bakıslarıyla delebilip, onun bedenine girip enerjisini

emebilir, o insanı bitkin düsürebilir, hastalandıra bilir, hatta ölüm derecesine getirebilir.

Semiyon-Velantino Kirlian adlı Rus bilimcisi çift, Kirlian fotografı ile canlılardan yayılan

enerjiyi (aura) tespit etmistir. Yapılan onlarca deney neticesinde, deneklerin muhtemel

emosyonel vaziyetlerinde yani farklı duygu hallerinde yapılan ölçümler ve çekilmis

görüntüler bize gösterir ki, bu ısıklanmadaki çesitli renkler ve parlaklıklar denegin psisik

vaziyeti baglı olarak degismektedir. Kozmik bilme göre nazar yani menfi bakıstan

korunmamız lazım. Bakıs bir enerji olup müspet olursa müspet, menfi bakılırsa inegin

ölmesi, baktıgımız insanların kayıp düsmesi, kırılmalar gibi hadiseler her an bizi magdur

edebilir.

Altan Altanoglu “Düsüncenin Enerjiye Dönüsümü” adlı eserinde nazarın “Gözden

beyne gönderilen mesajların, beyinde düsünce sistemiyle enerjiye dönüstükten sonra yine

gözden çıkarak hedefine dogru büyük bir hızla ilerleyip menzilinde meydana getirdigi

tahribat” olarak ifade edip söyle açıklamaktadır: “Dikkatli bakıslar, bir kisi üzerinde

yogunlastıgına da muhatap konumunda olan kisi rahatsız olur. Yogun ilgi ve dikkat kisinin

cesaretini kırabilir. Kisiye elestiri gözüyle bakılması onun dengesini yitirmesine ve

sınırlamalarının farkına varmasına neden olabilir. Böylece korku ve ürperme olayı

meydana gelir. Kin, nefret, kıskançlık ve çekememezlik duygularıyla dolu olan bakısların

hedefi haline gelen kiside korku ve ürperme, yüzünde sararma, kalp atıslarının hızlanması

gibi belirtiler görülür. Korku ve ürperti yapılmaması ve söylenmemesi gereken seyler

yaptırır ve söyletir; rahat ve dengeli olmak gerekirken tam tersi duyguları hissettirir.

Herkes bu atmosferden kurtulup güven ve huzurla yoluna devam etmek ister. Ancak bu

hemen mümkün olabilir mi? Çünkü üzerinde yogunlasan enerjinin düsüncenin enerjiye

dönüsümünün etkileri vardır.”

Dokumada Kullanılan Nazar Motifleri

Nazar Boncuğu: Halılarda, kilimlerde genellikle göz şeklinde, mavi içine beyaz nokta

işlenerek ya da motifler arasında üçgen şeklinde görülür. Dokuyanın evini, mutluluğunu

engelleyen kötü nazardan ve kem gözden koruduğuna inanılan ve yere serilen bir çeşit

nazarlıktır. Bunlar genellikle 3’lü 5’li 7’li öğelerdir.

Bir diğer kullanım biçimleriyse halının ya da kilimin bir köşesine koruma amaçlı

yapılan küçücük göz şeklinde eklentilerdir bu eklenti bazen de motifin bilinçli olarak

yanlış yapılması olarak da görülür amaç fazla beğenilip, kusursuz bulunup nazar

değmesinden korumaktır. Fotoğraf: 70’de görülen kilim üzerinde bir noktaya yapılan

göz motifi nazarlık amaçlıdır, aynı şekilde fotoğraf: 71’de kenarda görülen şekilse bir

motif olmayıp sadece nazarlık amaçlı yapılan aslında kusurlu motif olmayan bir

şekildir.

Bazı insanların kötülüğe, zarara, şansızlığa ve hatta ölüme bile sebep olan güçlü

bakışları olduğuna inanılır. Göz motifleri, insan gözünün kem bakışlara karşı en iyi

koruyucu olduğu inancından dolayı ortaya çıkarılmıştır. Bu motif nazara karşı

kullanılan motiflerin başında gelir, hemen her halıda mutlaka bulunur.

Genellikle geometrik şekillerde işlenir. Dokumalardaki göz motifi yörelere göre

değişiklik gösterir. Göz; üçgen, kare, dörtgen, eş kenar dörtgen veya bir haçla dörde

bölünmüş olan eş kenar dörtgen, bazen sivri bir kaşın altına bazen de bir dörtgenin içine

işlenen bir nokta ile belirtilir

Takılarda Kullanılan Nazar Simgeleri

Dünya kültürünü zenginleştiren farklılıklar en çok takı alanında kendini gösterir.

Takılar, geçmişten günümüze geçirdikleri değişim evreleriyle toplumların yaşantılarına

da ışık tutar. Her toplum kendi takı geleneğini oluştururken farklı nesnelere benzer

anlamlar yüklemiştir.

Takı takma geleneği, Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde kullanım amacına göre isim

alır. Bu takıların hemen hepsinin kendine özgü anlamı ve hikâyesi vardır. Bunlar

bereket, sabır, kimi zaman uğur veya gözden sakınma, kimi zaman da kötülüklere karşı

korunmadır.

Anadolu’da kadınların yanı sıra erkeklerin de kötülüklerden korunmak amacıyla,

üzerinde taşıdıkları gümüş süs eşyaları vardır. Gümüş ve maden düğmeler, yüzükler,

köstekler ve bunların ucunda sallanan gümüşten elle yapılmış süsler, silah kabzalarında

ve tütün tabakalarında görülen savat işçiliği, gümüş ve mercanla işlenmiş kırbaç uçları

bu eşyalar içinde yer alır.

İnanışlara göre, nazardan korunmanın en yaygın yöntemi, çeşitli tılsımlar

taşımaktır. Örneğin sol bileğe takılan kırmızı bilezik, kırmızının aktif bir renk olarak

bakışları yakaladığı ve onlardaki saldırganlığı gerisin geriye sahibine gönderdiği inancı

söz konusudur. Mavi nazar boncukları da en yaygın tılsımlar arasındadır ve muhtemelen

‘aynı kutuplar birbirini iter’ ilkesinden yola çıkmaktadır. Çünkü mavi gözlüler

Ortadoğu’da kötü bakışın sahipleri olarak görülürlerdi. Bununla birlikte, mavi renk

koruyucu kabul edilir; çünkü mavi aynı zamanda, gökyüzünün rengidir. Eski kültürlerde

yaygın olarak rastlanan ve bizim ‘Fatma Ana’mızın Eli’ olarak bildiğimiz hamsa adlı

tılsımın da rengi genellikle mavidir. Bu, beş parmağın ve avuç içinin belirgin bir şekilde

görüldüğü, ortasında bir göz işareti bulunan bir tür el ikonudur.

Bunların yanı sıra, çeşitli kuş tüyleri, taş ve kaya parçaları ve üzerinde göze benzer

şekiller seçilebilen deniz kabukları, nazara karşı etkili olarak kabul edilip tılsımlarda

kullanılır. Bunun mantığı, kötü bakışa sahip olan gözün dikkatini parlak ve cazip

objelere çekmektir; çünkü nazarın tüm potansiyelinin, ilk bakışta açığa çıktığı

düşünülür. Altın, gümüş ve türkuaz gibi değerli taşların kullanıldığı diğer mücevherler

de, kimi zaman bakışları üzerinde toplayıcı unsurlar olarak aynı amaçla

kullanılır.

Türk giyim-kuşamında elbise ve takılar (baş, el, kol)kullanım olarak çeşitlilik ve

gelişme göstererek kültüre ait ürünler olarak şekil kazanmıştır. Kültüre ait ürünler

olmasında kullanılan malzemelerin Türk inanç ve toplum yapısına göre sembolize edilip

ve bu sembol haline gelen malzemelere verilen manalar, işlenen motiflerle, renklerle

desteklenerek “Türk’e ait “bir mahiyet kazanmıştır. Tüm bunlara rağmen “Türk’e ait

“olarak kültüre has olarak gelenek şeklinde toplumda bir nevi iletişimi sağladığı gibi

inanç boyutu şeklinde korunma ve de ekonomik gösterge olarak da sembolize

olunmuştur.

Takı ve Boncuklar

Takıların ilk kez ne zaman ve ne amaçla kullanıldığı hakkında kesin bir bilgi

olmamakla birlikte, geçmişinin insanlık tarihi kadar eski olduğu ve doğa- inanç ilişkisi

sonucu oluştuğu tahmin edilmektedir.

Otuz bin yıl önce ölümün sessizliğinden doğdu takılar. İnsanoğlu, yanı başında

susan nefesin geri dönmeyeceğini anladığında, belki son bir kez daha onu kutsamak,

gittiği yerde huzur duymasını sağlamak, karanlığın kötülüklerinden korumak için

mezarına taşlardan, boynuz ve kemiklerden, deniz kabuklarından yapılma boncuk

dizileri, bilezikler ve yüzükler koydu. Sonra başa çıkamadığı kötülüklerden,

tehlikelerden kendisini de korumak için boynunu, kollarını, ellerini, başını, ayaklarını

takılarla donattı; onları tanrılarına sundu. Bir de baktı ki volkanik camlara yansıyan

görüntüsü, takılarla daha farklı, daha güzel. İşte dinin ötesine geçtiği o andan sonra

taktıklarını bir daha hiç çıkartmadı; takıların güzelliğinde kendi güzelliğini buldu.

Zamanın içinden sessizce geçerken onları en parlak, en göz alıcı madenlerle, taşlarla

bezedi.

Binlerce yıldır genellikle kadınlar tarafından daha zarif görünmek amacıyla

kullanılan takılar, kişinin bulunduğu sosyal statüsünü ve kimliğini temsil etmesinin yanı

sıra değişik işlevleri bulunmaktaydı. Takı, kişinin kendisini güzel hissetmek ya da güzel

göstermek istemesinin dışında, onu taşıyanı kem gözlerden korumak için tasarlanmış bir

nesnedir ve bir ilişki kurma biçimidir.

Süslenme, süs ve takı kullanma; ilk çağlarda bir inanca dayalı olarak veya süslenme

gereksinimiyle ortaya çıkmış ve gelenekselleşerek günümüze kadar gelmiştir. Küçük

topluluklar halinde yaşayan kabilelerin kendi örf, adet, görenekleri doğrultusunda

yaşadıkları coğrafi çevreden temin edebildikleri doğal malzemelerle tasarladıkları

takılar geleneklerle de bütünleşip sembolik anlamlar yüklenerek günümüze

ulaşmışlardır.

Eski çağlarda insanlar takıları, süslenmek için değil inançlarını ifade ettiği, kötülük

ve tehlikelerden koruduğu için takmışlardı. Takı ve aksesuarlara ait bulgulara

günümüzden 30 bin yıl öncesinde üst paleolitik dönemde mağara duvar resimlerinde,

küçük kadın heykellerinde rastlanılır.

Taş, metal, ağaç, kemik, kumaş, cam gibi temel maddelerin yanı sıra, artık

malzemelerden de elde edilen birçok takı güçlü bir kültürel birikimin geçmişten

günümüze yansıyan örnekleridir. Takılar süslenmenin dışında, inançlara ve geleneklere

bağlı kalarak da hazırlanmakta, bu amaçla hazırlanan takılar, toplumun inançlarını

yansıtması bakımından da kutsal sayılmaktadır.

Süslenme ve takı takma geleneği kadınların yanı sıra çocuklarda ve yetişkin

erkeklerde de görülen bir olgudur.

Takı, kişinin kendisini güzel hissetmek ya da güzel göstermek istemesinin dışında,

onu taşıyanı kem gözlerden korumak için tasarlanmış bir nesnedir ve bir ilişki kurma

biçimidir. Takılar ifade ettikleri anlamlar ile toplumda yerleşmiş inançları yansıtırlar.

Kolye, taç, bilezik, iğne, kemer, yüzük, küpe, halhal gibi formlarıyla Mezopotamya,

Mısır, Helen, Etrüsk, Roma krallarının ve egemen sınıfların taktıkları görkemli

biçimleriyle din ve devlet gücünün de simgesidir.

Türk kültürünün en önemli ürünü olan bu korunma amaçlı gelenek, Şamanist, gök

tanrı ve İslam inancının özellikleri ile de şekillenerek günümüze kadar Anadolu Türk

kadınının giyiminde yer edinmiştir.

Kadınların çeşitli takılar takarak süslenmelerini insanlık tarihi kadar eski olduğunu

söyleyebildiğimiz gibi, Türklerde süslenme ve takı takma alışkanlığına“doğumla

başlayıp ömür boyu sürer” diyebiliriz.

Üzerlik

Üzerlik meyvelerinden yapılan nazarlıklar bir anlamda, her an el altında ve göz

önünde bulunan bir tütsü deposu olarak işlev görür. Aynı zamanda da evi süsler.

Kadınlar yaz ortasında henüz olgunlaşmamışken yeşil olarak topladıkları tohum

keselerini bir iğne yardımıyla ipe dizerler. Ortaya yerleştirilen bir sopanın ya da çıtanın

etrafına renkli bir bez sararak ve meyveler arasına küçük renkli bez parçaları geçirerek

baklava ya da çift muska biçiminde bir şekil oluştururlar. Anadolu'da yapıların

duvarlarını süsleyen üzerlikten nazarlıkların çok benzerlerine İran'ın batısındaki

Luristan bölgesindeki göçer yerleşimlerinde de rastlanır. Üzerlik bir süs eşyası olduğu

gibi inanç bakımından da kültürel değerler taşımaktadır.

Halk arasında yaygın bir inanca göre üzerlik otu, şehit kanı dökülmüş topraklarda

yetişmektedir. Aslında bu inançta biraz gerçek payı da yok değildir. Üzerlik otu, fosfatlı

toprakları çok sever. Bunun için de fosfatlı toprağın bol olduğu mezarlıklarda sıkça

yetişir.

Nazarlıklar

Halk inancına göre, onu üzerinde taşıyanı büyüye, hastalıklara ve diğer fenalıklara

karşı korumaya veya içinde bulunduğu fenalıktan kurtarmaya hizmet eden objeye

nazarlık denir.

Kendisini pek çok tehlikeden korumasını bilen insanoğlu; kaza, hastalık, ölüm

getireceğine inandığı nazardan da korunmak amacıyla çeşitli koruyucu nesnelere

sarılmıştır. Topluca nazarlık olarak adlandırdığımız koruyucu nesneler, nazara inanan

bütün topluluklarda hemen hemen birbirinin aynıdır. Türk halkı tarafından da kullanılan

nazarlıklar arasında mavi boncuk, yedi delikli boncuk, kendiliğinden delinmiş taş, eski

süpürge, sarımsak, kartal pençesi, hurma çekirdeği, sarı kehribar, yumurta kabuğu,

kurban gözü, geyik boynuzu, öküz boynuzu, at kafası, çörek otu, günlük, kuru karanfil

ve üzerliği sayabiliriz. Bu sıraladığımız nazarlıkların bazıları evlere asılmakta, bazıları

üstte taşınmakta, bazıları da bağ, bahçe ve tarlalarda bulundurulmaktadır. Çörek otu,

günlük, kuru karanfil ve üzerlik ise nazara karşı yapılan tütsüde kullanılmaktadır.

Ayrıca, üzerlikten yapılan nazarlıklar evlere de asılmaktadır.

Anadolu' da yaygın olarak insanlar nazara gelmemek için vücutlarının çeşitli

yerlerinde, nazarlık taşırlar. Vücutta nazara karşı taşınan objeler arasında en yaygın

biçimde görüleni göz boncuğu ya da nazar boncuğu adı verilen sembolik gözdür. Halk

arasındaki anlatılarda sıkça rastlanılan bir hikâyede, bedende taşınan bu boncukların

çoğu kez nazar değmesi sonucu çatladığı ya da kırıldığıdır. Anadolu'da göz boncuğunun

yanı sıra vücutta taşınan nazarlıklar zengin bir çeşitlilik göstermektedir.

Bunlar arasında hamaylıları, hal hâlları, muskaları, sıra dışı taşları, metal

parçalarını, eski paraları, metal düğmeleri, kemikleri, dal parçalarını, çeşitli hayvanların

dişlerini, tüylerini, kemiklerini, boynuzlarını, deniz kabuklularını, renkli kumaş

parçalarını, bitki tohumlarını, yüze ve ellere yapılmış dövmeleri sayabiliriz.

Nazar için gök mavisi rengindeki gözün bakışının değmesi ihtimalinin daha büyük

olduğuna inanılır ve bunun için de gök mavisi şeylerle nazar değmesinden koruyacağı

düşünüldüğünden mavi boncuğa önem verilir. Mavi boncuk tek başına bile nazarlık

olarak kullanılır. Bundan başka Anadolu’da nazar değmesinden korunmak için yeşil

kahve tanesi, eski para, kurşun, çitlembik kabuğu ve at nalı gibi şeyler de nazarlık

olarak kullanılır. Bu nazarlıklar, kullanıldıkları yere göre değişik şekillerde asılır ve

dikilir. Mesela, çocukların omuzlarına dikilir, çocukların beşiğine asılır, hayvanların

alınlarına yahut boyunlarına asılır, evlerin veya binaların giriş kapılarına konur,

arabaların ön aynasına asılır. Nazarlıklar kem bakışların etkisini azaltan çeşitli nesneler

olarak çok büyük önem taşır. Günümüzde artık hemen hemen her evde bulunur kimine

göre süs, kimine göreyse korunma simgesidir.

Öyle anlaşılıyor ki göz değmesinin temelinde yatan esas sebep kişilerin kıskançlık

duygusudur. Ve bu duygunun, baktığı kimseye yansıması ve onu tesiri altında

bırakmasıdır. Nazarlık takmakla bu kıskançlık dolu bakışın tesirinin azaltılması veya

başka yönlere yansıtılması amaçlanmaktadır.

Nazardan Korunma Yöntemleri Kurşun Dökülmesi

Halk arasında yaygın olan kurşun dökmeyle ilgili uygulamalar küçük farklarla

birbirine benzemektedir ve Şaman geleneklerinden kalan bir âdettir. Şamanlar bu ritüele

«kut dökme» anlamına gelen «kut kuyma» adını vermişlerdir. Kut koyma, insana

musallat olan kötü ruhların etkisini ortadan kaldırmaya yönelik olarak çok eski

dönemlerde uygulanan sihir kökenli bir ritüeldir.

Şamanlardan kalan bu eski âdeti, günümüzde devam ettiren, özellikle yeterli dinî

bilgiye sahip olmayan yaşı ilerlemiş hanımlardır. Bu kadınlar özellikle yaşlı ve tecrübeli

olduğuna inanılan kişilerdir. Kurşun dökme işlemi, bu işte denenmiş ocaklı ve izinli

yaşlı kadınlar tarafından dökülür. Ocaklı demek, kurşun döken kişinin ailesinin öteden

beri bu işle uğraşmış olmasıdır.

İzinli demek; bu ailede kendisinden önce kurşun döken kişiden, bu işlemi yapmak

için izin (Destur veya el) almış olmasıdır. Ocaklı ve izinli olmayanlar kurşun

dökemeyecekleri gibi döktükleri farz edilse dahi bu gibilerin kurşun dökmesinden fayda

umulmaz. Kurşun nazara uğramışlara, kendisine büyü yapılmışlara, hastalığı uzun

sürenlere, sık sık sıkıntı ve bayılma gelen kadınlara, ruh hastalarına dökülür.

Kurşun dökmede yer ve zamanlama önemlidir şöyle ki yatan hastanın odasında ve

yatağında iken, diğerlerinde ise evinde ve en çok oturduğu odada dökülmesi gerekir.

Gündüz öğleden önce ya da sonra daha çok namaz vakitleri arasında dökülür Akşamdan

sonra ve gece dökülmez. Kurşun dökme derdin ağırlığına ya da ilk dökülüşten sonra

görülen tesir şekline ya da isteğe göre ayrı günlerde olma üzere birden fazla ve de 3

kereye kadar dökülebilir.

Kurşun dökmenin kendine özel yolu, geleneği ve malzemesi vardır.

Kurşun dökmek için kullanılan malzemeler:

1.Kurşun 250–300 gram ağırlığında kurşun parça

2.Kurşun eritme kepçesi,

3. Bakır geniş ve derin bir su kabı,

4. Hastanın başına örtülecek bir peştamal, çarşaf ya da battaniye

Bu malzemeler özel bir torba içinde saklanır Ayrıca bu iş için önceden toplanmış ve

kurutulmuş olan üzerlik otu yakılarak dumanı hasta olan kişiye solutulur. Bu sırada

dualar okunarak, başına tuz çevrilir. Tuz o kişiye yalatılır. Bir tas içine su doldurulur,

tas genellikle bakırdandır. Suyun içine; iğne, madeni para, mavi boncuk ve kurşun

döken kişinin yüzüğü konulur. Ayrıca bir kalburun içine bir bakır tabak, buğday, bir

parça tezek ve kurşunu döken ebenin sağ ayakkabısı konulur. Su dolu olan tas da

kalburun içine konulur. Kurşun ateşte eritilir. Hasta yatıyor ya da oturuyor olabilir, üstü

örtülür. Hazırlanan kalbur hastanın başı üstünde tutulur. Kurşun dökülürken döken kişi

besmele çekip "Benim elim değil, Fatma anamızın eli" dedikten sonra kurşunu su dolu

kabın içine döker. Soğuk suya dökülen kızgın kurşun tek parça halinde kalmaz. Dağılır

parça parça ve değişik şekillerde olur. Sonra katılaşmış kurşun parçaları suyun içinden

alınıp kepçenin içine konulur ve tekrar eritilir.

Bu dört kez tekrar edilir. Bazı yörelerde önce başa, sonra karın bölgesine, ayağa, en

sonda eşiğe yani yere, toprağa dökülür. Bu arada her defasında suyun içinde çeşitli

şekiller alan kurşunun nazar eden kişi hakkında bilgi verdiğine fazla kirli (parçalanmış)

ve iğnelerle kaplı ise, nazar ya da büyünün şiddetine hükmedilir. Bu nazarın şiddeti

nazar edenin fiziki yapısı hakkındaki bilgiler kurşunu döken, ebe tarafından anlatılır. Bu

arada nazar eden kişiye ilencede (bedduada) bulunulur. Kurşun dökme süresince,

kurşunu döken ebe devamlı sureler ve dualar okur. Külçe üzerindeki dikenlerin arasında

temiz ve yuvarlak bir parçaya rastlanırsa, hastanın yüreğinin temiz olduğuna ve

hastalığının çabuk geçeceğine inanılır. Kurşun işlemi bitince hastaya bu sudan içirilir.

Su ile eli yüzü yıkanır. Kalan su sağa sola ya da 4 yol ağzına serpilir. Tastaki madeni,

paralar ebeye verilir. Tabak içinde bulunan yarma da tavuklara yedirilir. Kurşun

dökülen kişi o gün akşama kadar kimseyle öpüşmez. Kurşun dökmek için ocaklı olmak

gereklidir. Bu kişi, bu maharetini başka bir kişiye verebilir. Buna “El

Alma”denir.

Kurşun dökme bir nevi nazar ve sihir açma, derdin sebebini meydana çıkarma ve

manevi tedavi etme yoludur, inananlar için bir iç ferahlığı, ruh hafifliği verir. Bilimsel

olarak açıklaması ise kurşunun bir nevi manyetik alan yaratarak negatif enerjiyi

toplaması olarak ta açıklanabilir.

Kurşun dökme işleminde uygulanan yöntemler hemen her yörede farklılık gösterse

de yapılan işlem genellikle aynıdır, yani kurşunun eritilip suya dökülmesi işlemi

Nazarın Psikolojik Etkileri

Nazarın psikolojik etkisi; rüyada sıçramalar, tik oluşması, el titremesi, göz dalması,

yorgunluk hissi, uyku bozukluğu bazen de aşırı uyku isteği, dalma hastalığı, gülme

hastalığı, ani bunalım dönemi, stres, konsantre ve motive eksikliği, sebepsiz

huysuzlaşma, dil sürçmesi, düşüncede saçmalama, kalp çarpıntısı, kabuslar görme,

sebepsiz göz yaşı, sebepsiz mutsuzluk-huzursuzluk hissi, kendinde ağırlık olduğu hissi,

regl sancısının artması, rüyada nazar boncuğu görmesi, bitkinlik hissi vb gibi ruhsal

etkiler oluşur.

Nazarın para psikolojik etkileri halk arasında şöyle betimlenmiştir; bereketsizleşme,

işlerin rast gitmemesi, evde huzursuz olunması, kaderin bir parçası olan şansın

kapanması, kısmetin kapanması, yaşanılan ortamı sevmeme, üzerinde aşırı derece

bilinmeyen ağırlıklar oluşması, sevdiğinden nefret etme, evliliklerde sebepsiz kavgalar,

boşanmalar, eşin huy değiştirmesi, kıskançlıkların başlaması, arkadaşlıkların bozulması,

evlenememe, rüyalarda devamlı mavi renk veya nazar boncuğu görme, şiddetli

geçimsizlik, büyülenme hissi v.b. gibi parapsikolojik etkiler oluştuğu söylenir.

Ayrıca nazarın daha çok altın, elmas, pırlanta ve gümüş gibi değerli takılara değdiği

düşünülür.

Kadın nazarı erkek nazarından daha fazladır. Bu olay kadınların her ortamda güzel

gözükmek hissinden ve kapris yapma gücünden oluşur. Kadınlar birbirlerine daha çok

nazar vururlar.Erkek nazarı kadınlar üzerinde fazla etkili değildir. Erkekler genellikle

kendi cinslerine daha çok nazar vururlar.

Nazarın Bilimsel Olarak Açıklaması

Nazarın pozitif metotlarla açıklanması zor bir konu olmakla beraber, son yıllarda

parapsikoloji ile uğraşanlar nazarın bilimsel yönünü araştırmaya başlamışlardır. Adı

değişse de her yerde aynı olan nazara batı literatüründe psikokinezi denilmiş ve iyi niyet

ve yoğunlaşmaya göre alıcı ve verici uçlardan geçen bir ark olarak tanımlanmıştır.

Günümüzde nazara inanan halk kadar, bu konuda araştırma yapan bilim adamları da

çeşitli düşünceler ileri sürmüşlerdir. Halk arasında nazarın nedeni sorulduğunda

kıskanç, kötü niyetli kişilerin gözlerinin ya da sözlerinin kıskandıkları nesneye zarar

vermesi diye açıklanmaktadır.

Kimi bilim adamları da bu olayı biyoenerji ile açıklamaya çalışmışlardır. Bu

açıklamaya göre insanların gözlerinde morötesi ve kızılötesi ışınlar vardır ve bu ışınlar

kızgınlık, hırs ve kıskaçlık duygusuyla karşıdaki kişiye aktarılırsa o kişide ya da varlıkta

tahribata neden olmaktadır. Çünkü bu enerji nedeniyle karşıdaki varlığın biyolojik

dengesi bozulmaktadır. Bu nedenle bol ürün veren tarla yanmakta ya da ürün

bozulmakta, doğal afet gelmekte, çok güzel bir eşya kırılmakta, güzel insanların başına

çeşitli hastalıklar, bünyesi zayıfsa da ölüm gelmektedir. Bu olumsuz gücün renkli gözlü

insanlarda daha fazla olduğuna inanılmaktadır.

Bugün Avrupa’da yapılan çalışmalarda, bunun psikokinezi olduğunu söyleyenler

de vardır. Bu teze göre nazar, iyi niyet ve yoğunlaşmaya göre alıcı ile verici uçlardan

geçen bir “ark” oluşturmaktadır.

Gıpta, övünme, imrenme gibi dostça duygular, hatta ebeveynlerin çocuklarına aşırı

sevgisi nazarın küçük dozda uğratma nedenidir. Asıl uğursuz nazar ise haset

duygusundan geçer. Nazar duygusunda bu hasedin dozajı çok önemlidir. Haset duygusu

ne kadar şiddetli olursa, nazarın gücü de o kadar şiddetli olmaktadır. Rusya’da da nazar

ile ilgili çalışmalar yapılmış ve günümüzde de çalışmalara devam edilmektedir. Burada

yapılan çalışmalara göre gözlerin yaydığı bir elektromanyetik ışınlar vardır. Bu ışınların

dalga boyu yaklaşık yüzde sekiz milimetredir. Yani radyo dalgalarıyla enfraruj

(kızılötesi) dalgalar arasındadır. Bu yayılan elektromanyetik dalgalar canlı ya da cansız

varlıklara zarar verebilmektedir. İşte bu ışınlar insan makinesinin düzeni olarak kabul

edilen ‘Bioritim’i yani insanın biyolojik dengesini bozmakta ve insanlarda bitkinliğe,

halsizliğe, hastalığa, hatta zayıf bünyeli insanlarda ölüme bile neden olduğu

düşünülmektedir.

Bakışın elektromanyetik etkisini destekleyen bir örneği de Elmalılı Hamdi Yazır

vermektedir.

“Kıskançlıklarından az daha Hz. Peygamber’i nazara uğratacaklar, aç ve kötü

gözlerinin şerriyle ellerinden gelse onu helâk edeceklerdi. Demek ki, öfkenin bedende

bir hükmü bulunduğu gibi, gözlerin de karşılarındakine bakışlarına göre iyi veya kötü

bir hükmü vardır. Kimi elektrik gibi dokunur çarpar, mıknatıslar ve manyetize eder.

Kimi de aldığı teessürle hasedinden bir gayze düşer, türlü türlü suikasta ve hilelere

kalkışır ki, maddi veya manevi hangisi olursa olsun hedefine vardığı zaman, isabet-i ayn

değmesi veya nazar tabir olunur. Bunun hakkında uzun uzadıya sözler söylenmiş, inkâr

edenler, ispat edenler olmuştur. Keyfiyeti ne olursa olsun isabet-i ayn vardır”

Görüldüğü gibi Yazır’a göre de, nazarın temeli kıskançlıktır. Bu duygu o kadar

etkilidir ki Hz. Muhammed’e bile zarar vereceğinden endişe edilmiştir.

Nazarın bilimsel tanımı ise; gözdeki foto reseptörlerin kasılması sonucu açığa

çıkan negatif ve pozitif göz akım dalga ışınımına nazar denir. Nazar’ın üç türlü ışınım

etkisi vardır. Bu konu radyoloji ilmiyle bağdaştırılarak laboratuarlarda ispatlanmıştır.

Alfa(sarsıcı) Beta(kırıcı, yıkıcı) ve Gama (yakıcı) ışınları olarak, genel itibariyle halk

arasında daha çok Alfa (sarsıcı)ışın etkileri daha yoğun olarak oluşmaktadır. Nazar

değen insanda bilimsel olarak beynin orta bölümü olan(Mezensefelon) kısmında

nöronlar(sinirler) harekete geçerek; göz küresini büyütür ve esneme başlar. İnsana nazar

değdiği bilimsel olarak fizyolojik açıdan esneme ve göz küresinin büyümesinden

anlaşılır. Nazar’ın oluşa gelmesi için nazarı vuran kişinin, nazara gelecek kişiye negatif

ışın göndermesini bilinçsiz olarak gerçekleşmesi gerekir. Nazar kesinlikle bilinçli olarak

gerçekleşemez. Nazar’ı bilinçli olarak gerçekleştiren insanlar, çok azdır. Bu olay

parapsikoloji konusuna girer. Nazarı bilinçli olarak vuran insanların gözlerinden

Gama(yakıcı)ışınlar akımı oluşur. Bu tür ışınlar röntgen çekimi bile gözleriyle

yapabilecek seviyede X ışınlarını beynin hipotalamus kısımlarından boşalarak

oluşturabilirler. Bu tür insanlar sayısı az olmakla birlikte çok tehlikelidirler. Gama

ışınları ilk defa 14 yaşındaki bir Rus kızında bulunmuş ve ölçülmüştür. Bu insan

gözleriyle karşısındaki insana radyolojik Gama ışını yollayarak röntgen çekimi bile

yapabilmektedir.1000 kişi üzerinde laboratuar’da yapılan çalışma sonucunda en çok

nazara gelen göz renkleri arasında kahverengi ve yeşil gözlü insanlar bulunmuştur bu

renk gözlüler daha çok nazara maruz kalırlar.

En etkili nazar ışınlarını oluşturan göz renkleri ise mavi ve sarı(Bal) göz renklerine

sahip olan insanlar oluşturmaktadır.

Nazarın daha çok güzel insanlara, mala, mülk sahiplerine, halk arasında şöhret

sahiplerine, işinde başarılı olan insanlara, değerli maddelere, yeni olan gelişmelere, yeni

evlenen gençlere, yeni doğan şirin çocuklara, yeni alınan arabalara, yeni alınan eve,

bağa bahçeye daha çok değer diye düşünülür. Çünkü insana çekim ve istem oluşturan

tüm güzel olan oluşumlar göz önündedir, kıskanılır ve nazara maruz kalır.

Nazar'ın Tanımı

Nazar, Arapça da bakış demektir. Türkçede de aynı manada kullanılır. Bu

anlamın dışında, yaygın bir inanışı dile getiren bir terim olarak “Nazar Değmesi”, az

çok herkeste bulunan, mavi gözlü kimselerde daha fazla bulunduğuna inanılan ve böyle

kimselerin bakışlarından fırlayan zarar verici, çarpıcı ve öldürücü güç anlamındadır

Başta insan olmak üzere bütün canlı yaratıklarla bunların dışında kalan maddi

manevi büyük veya küçük her türlü değerlere karşı, herhangi bir kimsenin ihtiras ve

hasetle tutuşmuş yırtıcı gözlerle, daha doğrusu kinle, nefret ve kıskançlıkla

bakmasından doğan kötü sonuçların hepsine birden halk ‘nazar değmek’ adını verir.

İnsanoğlu çok eski dönemlerden başlayarak, teknolojik ve sosyal ilişkilerindeki

başarısızlıklarına özellikle de bir takım biyolojik rahatsızlıklarına açıklayıcı bir sebep

bulamadığında bunu doğaüstü güçler yanı sıra çeşitli objeler, mekânlar ve diğer

insanlarda var olduğunu sandığı bir takım gizli güçlerle açıklamaya çalışmıştır.

Bu açıklamanın çeşitli toplumlar arasında en yaygın olarak görülen türü nazardır.

Nazar kelimesinin aslı Arapçadır. Kelime Türkçeye asıl anlamından biraz

uzaklaşarak geçmiştir. Araplar bizim kullandığımız anlamdaki nazar kelimesi

karşılığında “İsabet’ül ayn” tabirini kullanmaktadırlar. Türkçede ise sözlük anlamı

olarak bakma, bakış, göz atma, düşünce olan kelime, halk inançları dolayısıyla halk

söyleyişi içinde göz değmesi, göze gelme anlamında kullanılmaktadır. Nazar kelimesi

göz değmesi karşılığı olarak, nazar değmesi, nazara gelme, nefesi dokunma, kem göz,

kem nazar şeklinde de kullanılmaktadır İslam ülkelerinde de yaygın olan nazar

anlayışına Araplar elayn, İranlılar bednezer, Hintliler sihir demektedirler

Nazar inancının temelinde belli kimselerde bulunduğuna inanılan, insanlara

özellikle çocuklara, evcil hayvanlara, eve, mala-mülke hatta cansız nesnelere de zarar

veren, bakışlardan çıkan çarpıcı ve kimi zaman da öldürücü güç düşüncesi yatmaktadır.

Çok sağlıklı bir bebeğin aniden hastalanması, iyi anlaşan iki arkadaşın arasının

açılması, işleri iyi olan birinin işlerinin bozulması, iyi süt veren bir ineğin sütünün

kesilmesi, hastalanması halk arasında hep’’nazara geldi’’deyimiyle açıklanır

Nazarla açıklanan olaylar o kadar çoktur ki. Tarla, bağ ve bahçedeki ürünün

birdenbire bozulması, yeni alınan bir aracın kazaya uğraması, evde çıkan yangın vb.

gibi, olayların nedenleri başka başka olsa da halk arasında bunların ilk anda nazarla

olduğuna inanılır.

Nazar kıskançlık duygularıyla gelebileceği gibi, bazen kişinin çok yakınlarının

sevgi ve hayranlık duygularından da gelebilir. Örneğin küçük çocuklara en çok

annesinin nazarının değeceğine inanılır. Çocukları severken özellikle maşallah

denmesine dikkat edilir.

Nazardan korunmak için alınan önlemlerin başında nazarlıklar gelir. Zararlı dış

etkileri uzaklaştırmak ve taşıyana iyilik getirmek için kullanılır.

Nazarlıkların temel anlamı koruma ve korunmaya yönelik olup, bu objelerin

sadece biçimleri değil, yapıldıkları maddeler ve renkleri de önemlidir. Çünkü bu

maddenin özünde gizli kuvvet taşıyan nitelik olması gerekmektedir. Tabiattaki objelerin

parlaklık, zenginlik, kuvvet gibi nitelikleri karşısında şaşıran ve korkan insan,

felaketlerin ve mutluluğun bu objelerin içinde olduğunu sanarak bu objelerle barışık

olmak istemiş ve onları kendi hizmetinde kullanmayı düşünmüştür